Μήλος του «Ράιου»:  Ο Μήλος του Ράιου κτίσθηκε στα τέλη του 19ου  αιώνα στη θέση ‘’Μπατάνια’’ δίπλα στον ποταμό ‘’Αράπιτσα’’. Λειτουργούσε με ένα ζεύγος μυλόπετρες και για  κινητήριο δύναμη χρησιμοποιούσε το νερό του ποταμού.  Το κτίσμα του μήλου αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ντόπιας λαϊκής αρχιτεκτονικής. Βασικό δομικό υλικό του αποτελεί ο ντόπιος πορόλιθος ο οποίος είναι εμφανής μόνο στο κάτω μέρος του κτιρίου. Το επάνω τμήμα είναι  επενδυμένο με σοβά. Η κατοικία βρίσκεται στον όροφο, ενώ ο χώρος παραγωγής διαμορφώνεται στο ισόγειο και στη δυτική πλευρά του κτίσματος. Κοινό σημείο των δύο χρήσεων αποτελεί το Β.Α. τμήμα του ισογείου , όπου βρίσκεται η δίφυλλη πόρτα εισόδου, η ξύλινη κλίμακα που οδηγεί στον όροφο, καθώς και μια μικρή αποθήκη. Σώζεται ολόκληρο το σύστημα του υδρόμυλου, οι μυλόπετρες, τα ξύλινα στοιχεία που τις πλαισιώνουν, η χοάνη για την ροή του καρπού και η οριζόντια φτερωτή με ξύλινα πτερύγια . Ένα επιμήκης σανίδωμα στο δάπεδο του εργαστηρίου υποδηλώνει τη θέση του μυλαύλακα που διασχίζει κατά μήκος όλο το χώρο.

Σησαμοτριβείο  «Μακη»:  Το σησαμοτριβείο του ‘’Κόκκινου’’ αρχικά, και μετέπειτα του Μάκη βρίσκεται στην θέση ‘’Μπατάνια’’ δίπλα στον ποταμό ‘’Αράπιτσα’’ λίγα μέτρα πιο κάτω από τον μύλο του ‘’Ράιου’’. Είναι τριώροφο κτίσμα της πρώτης δεκαετίας του αιώνα με αρχιτεκτονική μορφή και υλικά κατασκευής όμοια με τα υπόλοιπα παραδοσιακά κτίσματα της Νάουσας.  Οι δύο πρώτες στάθμες αποτελούνται από εμφανή λιθοδομή, ενώ ο όροφος είναι κτισμένος με ελαφρά υλικά , πέτρες , ξύλο, λάσπη, είναι διάτρητος και προβάλει ανάλαφρα ένα γωνιακό σαχνισί πάνω από την γέφυρα. Το ισόγειο καθώς και ο πρώτος όροφος του κτιρίου οργανώνονται βάση των λειτουργιών του σησαμοτριβείου. Στο κέντρο της κάτοψης διαμορφώνεται ένας μεγάλος χώρος με ύψος που φτάνει τη στάθμη του δεύτερου ορόφου. Εδώ είναι εγκατεστημένος ο κύριος μηχανολογικός εξοπλισμός, γούρνες καθαρισμού, πιεστήριο, ζυγαριά, διπλός φούρνος κ.τ.λ..  Γύρω υπάρχουν υπερυψωμένοι χώροι εργασίας και ένα μικρό δωμάτιο διαμονής με τζάκι. Η επικοινωνία με το δεύτερο όροφο, την κατοικία του ιδιοκτήτη, εξασφαλιζόταν με μία εσωτερική ευρύχωρη κλίμακα. Η άλεση του καρπού γινόταν από δύο ζεύγη μυλόπετρων σε άλλο κτίσμα αυτόνομο, σε επαφή με την βόρεια όψη της τριώροφης οικοδομής. Ήταν κτισμένο επάνω στην όχθη και επικοινωνούσε με τους υπόλοιπους χώρους παραγωγής με μια πόρτα.      

Κυλινδρόμυλος «Χριστόδουλου Ματθαίου» (1909-1963):  Στην οδό Σωφρονίου βρίσκεται το συγκρότημα του Κυλινδρόμυλου ‘’Χριστόδουλου Ματθαίου’’. Αποτελείται από ένα σύνολο κτισμάτων κύριας και δευτερεύουσας χρήσης (κατοικία, μύλος, φούρνος, αποθήκες) καθώς και έναν ευρύχωρο αύλειο χώρο στην πλευρά του ποταμού.  Ο Χριστόδουλος Ματθαίου ήταν φημισμένος αγιογράφος του Αγίου Όρους, ο οποίος επέστρεψε οριστικά στην γενέτειρά του και το 1909 έκτισε στη θέση του πατρικού του σπιτιού μια νέα μεγάλη κατοικία σχεδιασμένη από τον επώνυμο αρχιτέκτονα της Θεσσαλονίκης Γραικό. Η προμήθεια του εξοπλισμού έγινε από την Μασσαλία και την εγκατάσταση τους ανέλαβε μηχανικός της γαλλικής εταιρίας. Το κτίριο της κατοικίας κτίστηκε με φροντίδα και προσεγμένα δομικά υλικά. Η επιχείρηση έπαψε να λειτουργεί γύρω στο 1963. Σήμερα σώζονται σε καλή κατάσταση και τα κτίρια και τα μηχανήματα που είναι κυρίως ξύλινα. Το Υπουργείο Πολιτισμού αφού χαρακτήρισε τα κτίσματα μαζί με το μηχανολογικό εξοπλισμό του μύλου ως έργα τέχνης , ιστορικά και βιομηχανικά μνημεία  ξεκίνησε την αναγκαστική απαλλοτρίωση τους έτσι ώστε να δημιουργηθεί μουσείο για τον Αγιογράφο Χριστόδουλο Ματθαίου και την παραδοσιακή τεχνολογία και τεχνική της Νάουσας, η οποία όμως σταμάτησε το 2000.